(The following article will not be translated to English as it involves the Flemish energy markets.) 

Enkele jaren geleden maakte ik in dit blogartikel al grote bedenkingen bij het functioneren van VEB, het Vlaams EnergieBedrijf. Ik maakte me toen vooral zorgen over twee zaken: 

1. Het VEB beweerde toen zowel leverancier als aankoper te zijn. Dat is sowieso problematisch aangezien dit de marktwerking probeert te omzeilen. Dat is een vreemde actie vanwege de overheid die de vrije markt zou moeten organiseren en niet buitenspel zetten.
2. Het VEB stuurde de overheden in Vlaanderen massaal richting spotmarkt, want “spot is altijd goedkoper”. Dit spoort totaal niet met het risicoprofiel van een overheid en dreigt in jaren van oplopende energieprijzen tot zware budgettaire ontsporingen te leiden.

Tegen dat eerste probleem is uiteindelijk ook protest gekomen vanwege leveranciers, maar jammer genoeg lijkt de rechter dit niet te volgen. Het VEB beweert namelijk in zijn nieuwsbrief dat het de rechtszaak ingespannen door EdF-Luminus heeft gewonnen.

Onduidelijke functie van het Vlaams EnergieBedrijf

Het VEB heeft onlangs een bestek gepubliceerd voor de levering van stroom in 2018. In dat bestek identificeert VEB zich nu heel duidelijk als aankoopcentrale, allicht om verdere juridische problemen te vermijden. Maar dan blijft die naam Vlaams EnergieBedrijf toch wel verwarrend. En is het toch heel vreemd dat op die website een overeenkomst is te vinden die je met VEB kan afsluiten waarin VEB zich wel degelijk leverancier noemt. En dat VEB nog steeds op de lijst van energieleveranciers van de VREG prijkt. En een korte blik op de pagina ‘onze klanten’ toont in verschillende getuigenissen dat VEB wel degelijk als leverancier wordt beschouwd. Meer zelfs, overheden kiezen voor hen ‘omwille van de scherpe prijzen’, niet waar Platentuin Meise? Mag ik daar dan uit afleiden dat Plantentuin Meise de prijzen van VEB met andere leveranciers heeft vergeleken via een openbare aanbesteding? Ah nee, want die organiseert VEB zelf. Ben ik dan de enige die inziet dat dit niet kan?

Wat met de wet op overheidsaanbestedingen?

Ik kan me heel goed voorstellen dat energieleveranciers het heel vreemd vinden dat de aankoop van energie door de overheid via één van hun concurrenten moet verlopen. En ik heb echt niets tegen de mensen van VEB, maar als expert in energiemarkten kan ik alleen maar zeggen dat iedereen er belang bij heeft dat er duidelijke rolverdelingen zijn. Een bedrijf kan niet én aankoopcentrale én leverancier zijn. Juridisch kan dit misschien nog door de beugel. Maar politiek is het toch echt wel merkwaardig dat de Vlaamse overheid de marktwerking tegenwerkt.

Bovendien blijft het VEB op zijn website het volgende beweren: “U bent vrijgesteld van aanbesteden”. Een 100% overheidsbedrijf dat overheden helpt om de wet op de overheidsaanbestedingen te vermijden, daar zijn toch grote bedenkingen bij te maken.

VEB zegt: “de klassieke procedures voor overheidsopdrachten lenen zich moeilijk om efficiënt energie aan te kopen”. Ik ben het daar mee eens. Maar ik zie het dan als een opdracht van de overheid om dit probleem op te lossen. Zij zijn tenslotte de makers van de wet op de overheidsopdrachten. Je lost het niet op door een bedrijf op te richten dat dan blijkbaar met juridische spitsvondigheden andere dan de klassieke procedures weet toe te passen. Een overheid die creatief omspringt met de toepassing van haar eigen wetgeving, waar moet dat toe leiden?

Het VEB is een energieleverancier, punt aan de lijn. Het koopt energie aan bij een andere leverancier via een overheidsaanbesteding, tot dusver geen probleem. Maar vervolgens verpakt het die energie in overeenkomsten die het afsluit met klanten en stuurt het die facturen. Het rekent daarvoor een vergoeding aan, de zogenaamde dienstenvergoeding. Daarin verschilt het geenszins van wat de meeste andere leveranciers op de lijst van de VREG doen, nl. bilaterale overeenkomsten met andere leveranciers afsluiten en dan die energie herverpakken in overeenkomsten met eindgebruikers. Bovendien, in dit antwoord op een vraag, sluit het VEB niet uit dat het ooit de energie rechtstreeks in de groothandelsmarkt zal kopen. Als dat gebeurt, dan is er al helemaal geen verschil meer met andere leveranciers. We zien dan ook echt niet in waarom het aanbod van VEB en de dienstenvergoeding die daarin opgenomen is niet onderworpen zou moeten zijn aan een openbare aanbesteding.

VEB zal hier misschien op antwoorden dat het een aankoopcentrale is, met andere woorden een leverancier van diensten rond aankoop van energie. Dat maakt hen dan een concurrent van ons. E&C levert namelijk ook diensten om energie aan te kopen. Dat zijn pure consultancydiensten zonder vermenging met leverancierstaken. Maar ook consultancy is aan de wet op de overheidsaanbestedingen onderworpen. Wij maken geen overheidsklanten zonder aan concurrentie te zijn onderworpen in een aanbesteding. Als VEB beweert geen leverancier te zijn, dan zijn ze een dienstenverlener. En dan begaan hun klanten een overtreding van de wet op de overheidsaanbestedingen wanneer ze die diensten contracteren zonder een aanbesteding uit te schrijven.

Verdienmodel Vlaams EnergieBedrijf

Te meer daar VEB dit niet echt aan scherpe prijzen lijkt te doen. Volgens het factuurvoorbeeld op hun website 4,65 euro per MWh en 48 euro per jaar per aansluiting voor elektriciteit. Vooral voor overheden met veel aansluitingen is dit toch prijzig. En overheden hebben vaak veel aansluitingen. Een stad met zo’n 30.000 inwoners heeft toch als snel een 200-tal aansluitingen en 10.000 MWh elektriciteitsverbruik, dat is een vergoeding voor het VEB van 56.100 euro per jaar. Daarbij moeten we opmerken dat hierin de vergoeding bovenop groothandelsprijs van de winnaar van VEB’s aanbesteding is inbegrepen. Maar gezien het contracttype, een spotprijs – plus contract dat alle risico’s bij de klant legt, kan ik mij niet voorstellen dat die toeslag meer dan 2 euro per MWh zou bedragen. Dat betekent dat VEB op zo’n middelgrote gemeente 36.100 euro vangt. Waarvoor? Voor consultancydiensten? Wij kunnen die voor een pak minder dan de helft van dat bedrag leveren, maar wie voor VEB doet dat zonder ons een kans te geven die goedkopere prijs aan te bieden. 

VEB noemt deze vergoeding een ‘kostendekkende vergoeding’. Mocht er winst gemaakt worden met die vergoedingen, dan krijgen de klanten die terugbetaald. Decennia ervaring met gereguleerde monopoliebedrijven in de energiesector leert dat kostendekkende vergoedingen vaak een incentive voor hoge kosten zijn en niet noodzakelijk tot de laagste prijs voor de gebruiker leiden. In het activiteitenverslag 2016 staat dat VEB 422 GWh elektriciteit en 630 GWh aardgas heeft geleverd aan 12.000 aansluitingen. Dat is een omzet van bijna 4 miljoen euro. Flink wat kosten dus bij VEB!

Niet zo risicoloos

Bovendien blijft ook het indekken van risico’s in de groothandelsmarkt voor problemen zorgen. Uit de keuze voor 100% spot, is reeds gebleken dat de creativiteit van het VEB blijkbaar ook betekent dat het verregaande keuzes denkt te kunnen maken over dit risico. Dit is ondertussen dan ook gecorrigeerd. Zitten de hoge spotprijzen van eind 2016 – begin 2017 daar voor iets tussen? In het bestek voor 2018, heeft het VEB de mogelijkheid gevraagd om blokken energie op forward basis te kunnen kopen en verkopen. Ik viel van mijn stoel toen ik dat las. 95% van onze klanten, en dat zijn industriële aankopers van energie, weigeren de optie te nemen om blokken terug te verkopen omdat ze dat als te speculatief beschouwen. Ik ben het niet eens met de woordkeuze ‘speculatief’, maar kopen en verkopen betekent inderdaad dat je een actieve tradingaanpak van de energiemarkt introduceert. Ik kan heel goed begrijpen dat dit voor velen een brug te ver is en dat ze het bij het kopen van blokken houden. Ziet de Vlaamse overheid het als een kerntaak om geld te verdienen door vernuftig energie forwards te verhandelen?

Iedereen die iets afweet van energielevering, weet dat het kopen, niet-kopen en eventueel verkopen van blokken in de forwardmarkt, bij verre de grootste prijsbepalende factor is. De hoeveelheid geld die je daarmee kan winnen of verliezen is vele keren groter dan geldwinst of verlies door de keuze voor deze of gene leverancier. Op de website van VEB kan ik niets terugvinden over hun aanpak van dit cruciale aspect van de energielevering. Doen zij dit in naam van hun klanten? Of geven ze die klanten de mogelijkheid om zelf fixatiebeslissingen te nemen?

Uiteindelijk betalen wij als belastingbetaler de energierekening van de overheid. Ik moet zeggen dat het mij ten zeerste verontrust dat er dan een ambtenaar zou zijn die blokken energie kan kopen en verkopen zonder dat daar veel controle op gebeurt. Ik ben echt de presentatie niet vergeten van een voormalig CEO van VEB die wel heel selectief was met zijn dataselectie om de keuze voor spotmarkten goed te praten. Ik heb in mijn carrière heel veel gevallen gezien van budgettaire rampen door slecht kopen van blokken op de forwardmarkt. Als je daar ook de mogelijkheid tot verkopen aan toevoegt, doe je de kans op rampen maal twee. Ik zie dat eerlijk gezegd echt niet graag doen door de overheid met mijn belastinggeld.

Overigens beweert het VEB in de sectie vragen nog steeds dat ze alles op de spotmarkt kopen. Waarom dan deze vraag naar kopen en verkopen van forward blokken in het bestek?

VEB is een problematisch gegeven in de Vlaamse energiemarkt. Het verstoort de marktwerking en geeft Vlaamse overheden een vals gevoel van bescherming. Als we ooit een herhaling krijgen van de energieprijsinflatie die we in 2005 – 2008 zagen, dan gaat de spotmarktfetisj van VEB voor een budgettaire ramp zorgen bij de Vlaamse overheid en de vele overheden die ondertussen voor VEB als – tja als wat, leverancier of aankoopcentrale – hebben gekozen. Simpele berekening: in die periode steeg de groothandelsprijs van elektriciteit met 60 euro per MWh. Doe dat maal de 620 GWh elektriciteit die het VEB beweert te gaan inkopen voor 2018 37,2 miljoen euro extra uitgaven. Een goed beleid van spreiding van de risico’s door forward in te kopen lijkt me voor overheidsfinanciën dan ook een betere optie. Liefst op basis van gemiddelde forwardprijzen zodat een ambtenaar geen arbitraire beslissingen om te kopen en verkopen moet / kan nemen.

De reden voor de problemen is simpel. Het VEB gaat zijn boekje te buiten, wil te veel de wijsheid over de energiemarkt in pacht hebben, maakt te verregaande en onnodige keuzes, zoals leverancier willen zijn of alles op de spotmarkt kopen. Ik begrijp dat overheden nood hebben aan ondersteuning om aanbestedingen inzake energie te doen. Ik begrijp ook dat het nuttig kan zijn om volumes te bundelen. Maar waarom beperkt het VEB zich niet daartoe?

Groepsaankopen faciliteren, contracten met vrijheid voor de contractanten inzake forward transacties afsluiten, eerstelijnsadvies verlenen, allemaal goed en wel. Maar de overheid als leverancier - concurrent van het vermaledijde Electrabel, dat was problematisch vanaf dag één. En waarom zou de overheid een betere adviseur zijn dan privébedrijven zoals E&C? En vooral, waarom zou een overheidsbedrijf niet aan zijn eigen wet op overheidsaanbestedingen onderworpen zijn wanneer het met privé leveranciers en/of consultants concurreert?

Overigens kondigt VEB nu ook trots aan dat het ook federale overheden tot zijn klanten mag rekenen, zie dit artikel in De Morgen. VEB is dus geenszins een vehikel om de energiekosten van de voogdij-overheid onder controle te houden. Door buiten de grenzen van de Vlaamse overheid te treden manifesteert VEB zich nog meer uitdrukkelijk als concurrerende speler. Dan moet het zich ook aan de normale concurrentiewetten onderwerpen.

(Overigens levert het artikel in De Morgen een interessant nieuwtje op. De woordvoerder van Jan Jambon noemt VEB een ‘broker’. Die hadden we nog niet gehad. Waar staat in de wetgeving dat brokers niet aan concurrentie moeten worden onderworpen?)