Vrijdagmorgen zijn we wakker geworden met een – op het eerste zicht – leuke mededeling. De Belgische regering voert zijn plannen door (zie deze blog op 17/1) en bevriest de energieprijzen. Belangrijk: dit is enkel voor particuliere verbruikers, niet voor bedrijven (zie * onderaan deze blog). Blijkbaar zal elke aanpassing van een variabele prijsparameter in een particulier energiecontract verboden worden. Zonet had ik iemand aan de lijn die voor de pricing-afdeling van een Belgische energieleverancier werkt. Die bevestigde mijn bange vermoedens: dit is een regelrechte catastrofe voor iedereen die in dit land gas of elektriciteit levert. Tot overmaat van ramp is ook nog eens beslist dat een particuliere klant op elk ogenblik zijn contract kan opzeggen om een nieuw af te sluiten. Zoals met het commentaar van de trainer na een voetbalmatch, moet je natuurlijk ook oppassen met eerste reacties na zo’n bruuske wijziging in het beleid. Maar ook na een weekendje van bezinning lijkt dit me nog altijd een waanzinnige maatregel die de broze Belgische energiemarkt onderuit kan halen.
Voor de leek is dit natuurlijk een fantastische beslissing. Die duivels-in-maatpak van de energiebedrijven mogen zich niet langer verrijken op de kap van Jan-met-de-pet. Maar wie een beetje thuis is in het reilen en zeilen van een energiebedrijf begrijpt dat in deze sector ‘de prijzen bevriezen’ niet zomaar kan. In België kopen zowat alle alternatieve leveranciers, de nieuwkomers dus, hun energie zelf aan in een groothandelsmarkt. Daar bewegen de prijzen volgens wetten van vraag en aanbod waarop die leveranciers zelf geen vat hebben. Vergelijk het met de groentewinkel om de hoek. Als de prijs van de tomaten op de veiling omhoog gaat, dan kan die niets anders doen, dan de prijsbordjes in de winkel aanpassen en de stijging doorrekenen. Als de regering dan zou zeggen, “nee, de groentewinkel mag de tomatenprijs voortaan niet meer verhogen”, dan is dat op (zeer) korte tijd goed nieuws voor de consument. Maar op niet eens zo heel lange termijn betekent dit het faillissement voor de vele kleine groentewinkels, de concurrentie verdwijnt. Dan zijn er twee mogelijkheden. Ofwel mogen we zoals in communistische landen (ook al specialisten in prijsbepalingen van bovenaf) in de rij gaan staan voor de schaarse tomaten. Ofwel moet de regering zijn fout toegeven, en zal de consument een bruuske verhoging van de tomatenprijs te verwerken krijgen.
Wat staat er nu te gebeuren voor energieleveranciers?
De bevriezing van variabele energiecontracten, bv. een gascontract dat oploopt met de olieprijzen. De leverancier heeft op zijn beurt een contract met de groothandelaar waarin de prijzen op een identieke manier aan de marktevolutie (van olie in dit geval) zijn gekoppeld. Als de olieprijs in de komende maanden oploopt, dan mogen leveranciers hun prijzen niet mee verhogen. Gevolg: verlies. Dit opent een heel grote juridische vraag. In België is er een wetgeving die bedrijven verbiedt om met verlies te verkopen. Betekent de toepassing van deze prijsbevriezing dus niet dat de regering energiebedrijven verplicht om tegen deze wet te zondigen?
Energieleveranciers kunnen natuurlijk het probleem weg hedgen. Zwaar woordgebruik natuurlijk, maar het komt erop neer dat ze door de aankoop van oliefutures hun verliezen op zo’n begrensde gasprijs kunnen compenseren. Echter: nooit voor 100%, de leveranciers die ik ondertussen sprak, vrezen grote verliezen. Bovendien, wanneer de olieprijzen straks zouden zakken (moeten we nog zeggen dat we op een hoogtepunt zitten?), dan zal de regering natuurlijk eisen dat de gasprijzen mee zakken. Op te lossen door de hedges terug te verkopen, weten de specialisten, maar ook hier zullen er timing- en volumeverliezen zijn.
De beslissing om klanten toestemming te geven om vaste prijscontracten op elk ogenblik op te zeggen, wanneer ze ergens elders een betere, lagere prijs hebben gevonden, is zo mogelijk nog desastreuzer. De vaste elektriciteitsprijs bv. die een leverancier aanbiedt, is gebaseerd op het prijsniveau van de onderliggende groothandelsmarkt (www.apxendex.com). De fors lagere vaste prijzen waarmee we in 2008 – 2009 om onze oren werden geslagen, hadden niets te maken met energiebedrijven die plots hun marges fantastisch hadden verlaagd. Dit was louter een gevolg van een halvering van de groothandelsprijs voor stroom in de nasleep van de financiële crisis.
Ook om een vaste prijs aan te bieden moet de leverancier hedgen. Hij koopt futurescontracten aan. Als de markt daalt, en zijn klant zegt zijn contract op, dan zit hij met die dure futures aan zijn been, het verlies is dus helemaal voor hem. In de energiemarkt is het in wezen heel simpel: vaste prijs – vaste termijn. Als de termijn niet vaststaat, dan moet de leverancier een (forse) risicopremie inrekenen om het mogelijke verlies op de onderliggende futures transacties in te dekken.
Risicopremies, het hoge woord is eruit. Verliezen op het hedgen van variabele prijzen wanneer de regering beslist om die vast te zetten of terug los. Verliezen op futures wanneer klanten contracten opzeggen. De energieleveranciers hebben maar één mogelijke oplossing daarvoor, dat is hun tarieven flink verhogen met een risicopremie. En zo krijg je net hetzelfde effect als met een bevriezing van tomatenprijzen bij de groentewinkels. Op korte termijn zal de grote meerderheid van de Belgen wel varen met deze maatregel. Met de vertraagde gemiddeldes in de olie-geïndexeerde gasprijzen en de recente stijging van de olieprijzen zit er voor de komende maanden een hogere gasprijs aan te komen. Dankzij meneer Vandelanotte blijft die de meerderheid van Belgen die nog altijd olie-geïndexeerd gas inkopen (want nog nooit de moeite gedaan om eens een alternatief te bekijken), bespaard van een zekere prijsstijging. Maar zodra hun huidige contracten zijn afgelopen, zullen die doorsnee Belgen een flinke kater te verwerken krijgen. Als er dan nog een energiemarkt is voor hen, zal die fors duurder zijn.
Als er nog een energiemarkt is. Want dit is nu net het ironische. Politici zijn er als de kippen bij om het grote GdF-Suez neer te sabelen. Welnu, het bedrijf in België dat van deze maatregel de minste last zal hebben is net dat zo verguisde ex-Electrabel, nu GdF-Suez. Dankzij de winsten die zij maken op de stroomproductie, zullen zij de verliezen op de doorverkoop aan eindklanten kunnen compenseren. Denk maar terug aan het voorbeeld van de groentewinkels. Als er een grote jongen tussenzit die tomaten uit eigen kweek verkoopt, dan heeft hij natuurlijk de beste papieren. Deze maatregel treft vooral de kleinere leveranciers, die zo hard hun best hebben gedaan om wat concurrentie te organiseren in de moeilijke Belgische markt. Hoe kleiner, hoe groter de kans dat ze deze dirigistische prijsbevriezing niet gaan overleven. Het beetje concurrentie dat we in onze markt hadden, dreigt met deze maatregel van de kaart geveegd te worden.
Deze hele regeringsbeslissing is gebaseerd op een studie vanwege de Creg die besluit dat de prijzen in België duurder zijn dan in de omliggende landen. Ze doen dat op basis van een analyse van welgeteld één energietarief uit de vele tientallen die in de markt aangeboden worden. Een tarief van Electrabel waarvan iedereen in de sector weet dat het verre van het beste is, wel integendeel. Ik voerde zelf de V-test uit en vond algauw een telektriciteitstarief dat ruim 200 euro per jaar goedkoper is. Als je zoiets leest, dan denk je wel eens ‘is het beleid aangepast omwille van de studie of is de studie uitgevoerd omdat de regering het beleid wilde aanpassen’? Maar goed, als de regering deze maatregel doorzet, dan zal de conclusie dat het hier in België zoveel duurder is binnenkort kloppen als een bus.
Een mens vraagt zich op zo’n moment wel eens af, ‘begrijpen die mensen op de kabinetten dit dan niet’? Die hebben toch ook gestudeerd, sommigen zelfs economie? Die moeten toch ook begrijpen dat ingrijpen in prijszetting in een vrije markt zeer gevaarlijk is? Wel, ik denk dat zij dit inderdaad begrijpen. Ik denk dat dit een puur politieke maatregel is, tegen beter technisch weten in. Het is opvallend dat vooral Johan Vandelanotte zijn schouders onder de prijsbevriezing zet. De socialisten in deze regering willen vooral vermijden dat er over een aanpassing van de automatische indexatie van lonen in België wordt gepraat. Zelfs een indexsprong als maatregel om de economie aan te zwengelen en het budget extra zuurstof te geven is taboe voor rood België. Als de index fel stijgt, dan krijgen de socialisten het moeilijker om dit vol te houden. En wat is één van de voornaamste redenen voor een stijgende index in België? De sterke schommelingen in de energieprijzen inderdaad. De bevriezing van de energieprijzen lijkt dus een wanhopige poging om de index rustig te houden. De collateral damage van deze politiek is dat ons beetje marktwerking in de kiem gesmoord wordt. Maar dat zijn problemen voor later zeker?
* De bedrijven vallen dus niet onder deze maatregel. Zij kunnen dus niet mee genieten van de voordelen op korte termijn. Maar als straks de Belgische energiemarkt in elkaar stuikt, zal dit ook gevolgen hebben voor de markt voor grote verbruikers. Met andere woorden: zonder voordelen op korte termijn zijn er mogelijk grote nadelen op lange termijn.
