De Belgische ministers Vandelanotte en Wathelet, bevoegd voor economie en energie, willen de hoge energieprijzen in België laten onderzoeken. Daarbij zouden ze overwegen om maximumprijzen in te voeren. Klinkt natuurlijk logisch in de oren van de burger. Als de prijzen die de vermaledijde energieleveranciers aanrekenen voor hun gas en stroom te hoog zijn, leg ze dan een maximum op. Welnu, heren Vandelanotte en Wathelet, mag ik u met aandrang vragen om dit idee op te bergen? Als u toch aan het studeren gaat, bekijk dan misschien eens wat de gevolgen waren van het begrenzen van de prijs aan de eindklant in Californië en Spanje.
In Californië hadden maximumprijzen een belangrijke bijdrage aan de energiecrisis van 2000 – 2001. De beperking door de Californische overheid van de prijzen die leveranciers konden aanrekenen aan eindklanten zorgde ervoor dat producenten stopten met investeren in productiecapaciteit en consumenten steeds meer bleven verbruiken. Het gevolg was een massaal, desastreus tekort aan stroom. Ook in Spanje greep de regering vele jaren geleden naar het wapen van de maximumprijzen, op zoek naar electoraal succes. De getroffen stroomproducenten claimen nu de verliezen die ze daardoor hebben geleden terug. Het gevolg is dat de al fel belaagde Spaanse begrotingsminister ook nog eens op zoek moet naar 20 miljard euro voor het terugbetalen van stroombedrijven.
De ministers willen onze energieprijzen vergelijken met de omliggende landen. Daarbij zal allicht sterk verwezen worden naar de veel lagere stroomprijs in Frankrijk. Maar die vergelijking gaat absoluut niet op. De Franse stroommarkt, zeker voor particulieren, is nog grotendeels een gereguleerde markt en geen vrije markt zoals de onze. En inderdaad, in zo’n markt kan de overheid eenvoudigweg beslissen om de lagere productiekosten van nucleaire stroom ook te vertalen in lagere kosten voor de eindverbruiker. Dat is een totaal ander verhaal dan een Belgische overheid die wel een vrije markt propageert maar dan vervolgens gaat ingrijpen in de prijszetting door maxima op te leggen.
Dat de stroomprijs in de gereguleerde Franse markt lager is dan in onze vrije markt roept uiteraard de vraag op of de vrijmaking van de stroommarkt wel een goed idee was. Wat krijgen we in die vrije markt? Hogere prijzen, meer risico, want meer volatiliteit en over service hoor ik toch ook wel flink klagen. In vrije markten bepaalt de marginale kostenberekening de prijs van de stroom, in gereguleerde markten is de prijs bepaald door gemiddelde productiekosten. In landen met veel kernenergie zoals België en Frankrijk, is het resultaat bij een gasprijs van 20 euro per MWh dat je een hogere prijs hebt in de vrije markt dan in een gereguleerde. Als die gasprijs naar 10 euro zou zakken, dan zouden de vrije marktprijzen lager zijn dan de gereguleerde. Is dat ondenkbaar? Nee, in de VS is de gasprijs al vele maanden lang lager dan 10 euro per MWh. Maar goed, alhoewel ik als energie inkoop consultant leef van vrijgemaakte energiemarkten, gebiedt de intellectuele eerlijkheid mij om toe te geven dat de vrijmaking van de stroommarkt weinig goeds heeft gebracht. De vraag is evenwel of we nog kunnen terugkeren? Zou dat overigens verstandig zijn wanneer je tijdens de liberalisering alle eigen energiebedrijven aan buitenlandse groepen hebt laten verkopen?
Bovendien, wat de gasmarkt betreft, daar kunnen we zonder twijfel zeggen: gelukkig was die markt de afgelopen jaren een vrije en geen gereguleerde markt. Zonder liberalisering zouden we een variabele gasprijs hebben gekregen die onbeperkt omhoog ging met de olieprijzen. Dankzij de liberalisering kregen gasklanten de mogelijkheid om hun olie-geïndexeerde prijzen te fixeren en om over te schakelen naar de goedkopere Hubmarkt. Opnieuw is het voorbeeld van Frankrijk hier veelzeggend. De gereguleerde gasprijzen die Frankrijk kent zijn flink hoger dan de prijzen die je er kan afsluiten in het geliberaliseerde deel van de markt.
Ik ben zeer benieuwd of nog maar eens een (dure?) studie over het prijsniveau in België in vergelijking met de omliggende landen deze conclusies naar voor zal brengen. Ik kan de heren ministers alvast wat studiekosten besparen. Een eenvoudige blik op de evolutie van de prijzen op de stroom- en gasbeurzen (www.apxendex.com, www.eex.de) zal hen leren dat de groothandelsprijzen voor stroom en gas in België niet hoger zijn dan die in de omliggende landen, wel integendeel. Tot onze eigen verbazing moeten wij al maanden aan een stuk vaststellen dat de forward stroomprijs voor België de laagste is in de Belgisch-Nederlands-Frans-Duitse markt. Pech uiteraard voor de populistische politicus (een kwaal waar ik de heren Vandelanotte en Wathelet niet van wens te beschuldigen). De evidente conclusie kan u namelijk al niet meer trekken, namelijk dat Electrabel zijn dominante positie in de productiemarkt misbruikt om de prijzen de hoogte in te jagen.
Vanuit mijn beroep heb ik een goed zicht op prijzen die industriële verbruikers in België en de omliggende landen betalen voor stroom. Welnu, over de commodity, het deel van de rekening waarvoor de leveranciers verantwoordelijk zijn, kan ik zeggen: dit is niet hoger in België dan in Nederland of Duitsland. Opnieuw, vergelijken met Frankrijk is zinloos, die markt is gereguleerd en als je daarmee wil vergelijken dan moet je het debat over liberaliseren of niet voeren. Ik ben niet thuis in de stroommarkt voor particulieren, maar daarover lees ik in de kranten dat de prijs wel degelijk hoger is dan bv. de Nederlandse. Uiteraard moet een studie uitwijzen of dit niet vooral te wijten is aan hogere prijzen voor netkosten en taksen, het niet-geliberaliseerde deel van de rekening. Maar als de commodityprijs voor de particuliere eindklant hoger is, dan zie ik daarvoor maar één mogelijke oorzaak: gebrekkige marktwerking. Als de groothandelsprijs (die van apxendex en eex) lager is, en de prijs voor de eindklant is hoger, dan betekent dit dat er een gebrek is aan concurrentie in de retailmarkt.
Net daarom zijn maximumprijzen zo’n idioot idee. De dominante historische leverancier (Electrabel) zou daar namelijk het minste last van hebben. Hij kan de verliezen die hij leidt door die maximumfactuur compenseren met zijn winsten die hij maakt door zijn nucleaire stroom te verkopen in de groothandelsmarkt. Voor een nieuwkomer die geen eigen stroomproductie heeft, zal dit evenwel een regelrechte ramp betekenen. Als de ministers de maximumprijzen op het niveau van de Franse prijs zouden leggen, dan betekent dit dat zo’n nieuwkomer goedkoper aan de eindklant moet leveren dan de prijs waaraan hij in de groothandelsmarkt kan kopen. De invoering van een maximumprijs zou dan ook simpelweg betekenen dat we het beetje concurrentie dat we nu kennen in de stroommarkt van de kaart vegen.
Wat we nodig hebben om de Belgische stroomprijzen in lijn te brengen met de omliggende landen is meer liberalisering en niet minder. Zo is België op vandaag de meest beperkte markt van Europa wat betreft de beschikbare producten op de groothandelsbeurs. Op www.apxendex.com moet je maar eens de marktresultaten voor België en Nederland vergelijken. In België heeft een leverancier ocharme tien producten ter beschikking om de stroomprijs voor een klant in te dekken. In Nederland heeft een leverancier er 51. Vooral het ontbreken van peakloadproducten voor België is een regelrechte schande. Een alternatieve leverancier moet hierdoor extra risicopremies invoeren in zijn prijszetting, waarvan ik mij inderdaad kan voorstellen dat dit in de residentiële markt tot een hogere prijs in België dan in de omliggende landen leidt.
En terwijl ik toch ideeën weggeef om onze liberalisering te voltooien. Wanneer zal de regulator Creg eindelijk eens een krachtig mandaat krijgen zodat ze steviger weerwerk kan geven tegen distributienetbedrijven wanneer deze hun distributietarieven onderhandelen? Voor de particuliere klant is dit gereguleerde deel van de stroomrekening minstens even groot als het geliberaliseerde commodity deel. Waarom moet een nieuwe leverancier drie vergunningsprocedures (Vlaanderen, Brussel & Wallonië) voeren om zijn business in dit kleine landje te ontwikkelen? Waarom wordt de nucleaire rente gebruikt om gaten in begrotingen te dichten en niet om de kost voor de eindverbruiker van de vergroening van de stroomproductie te laten dalen?
Maar goed, we zullen wel weer een nietszeggende studie krijgen. Zodat de beleidsvoerders de maatregelen kunnen nemen die politiek juist zijn, en niet de maatregelen die fundamentele technisch-economische oplossingen aanreiken. Maar alsjeblieft, spaar ons de waanzin van maximumprijzen. Vernietig niet het beetje marktwerking dat we kennen.
