Vlaanderen stond dit weekend in rep en roer over zijn energiemarktbeleid. Op zondagavond zond Panorama een reportage uit met als titel “Watt een kluwen”. Klik hier voor het programma. Het programma werd het hele weekend lang zorgvuldig gehyped met bijdrages in journaals op TV en radio en een debat in de Zevende Dag. Als energie inkoop consultant ben ik uiteraard tevreden met zoveel aandacht voor het thema dat ons beroepsleven vult. Bovendien haalde de reportage een problematiek aan die wij sinds lang onder de loepe leggen: het gebrek aan investeringen in Belgische stroomproductie. Toch was ik na afloop ook ontevreden. Mijns inziens is de hele reportage een gemiste kans geweest om de problematiek van de netbedrijven onder de loepe te leggen. In plaats daarvan eindigde de uitzending in een voorspelbaar rondje Electrabel-bashen. De publieke visie op de energiemarkt is heel bijziend. Door enkel en alleen naar de markt in het eigen land te kijken, ziet men de bredere problematiek niet.
In de afgelopen twintig jaar is er in België nauwelijks geïnvesteerd in productiecapaciteit voor stroom. De redenen daarvoor zijn heel eenvoudig. In de Belgische markt heeft Electrabel 90% van de productie-capaciteit in handen en daarvan bestaat het overgrote deel uit afgeschreven nucleaire centrales. Wie in een nieuwe centrale wil investeren zal bijna altijd een gascentrale bouwen. In de reportage kwamen ook plannen voor steenkoolcentrales aan bod, maar de reportagemaker verzweeg dat deze door stijgende steenkoolprijzen niet meer echt rendabel zijn. Een gascentrale zal altijd veel hogere brandstofkosten hebben dan een nucleaire centrale. De marginale kosten zijn met andere woorden veel hoger. Als je zo’n centrale hebt gebouwd, dan kan Electrabel vanuit zijn dominante positie de prijzen voor stroom in België onder dat marginale kostenniveau laten zakken. Dit stelt een enorm risico voor iedereen die in stroomproductie in België wil investeren. Alleen een stevige bescherming door de overheid kan dit risico draaglijk maken in investeringen in nieuwe capaciteit ondersteunen.
En daar – zo haalde de reportage terecht aan – knelt in België het schoentje. Onze bewindsvoerders toonden dit zelf aan met hun reacties tijdens de uitzending. Paul Magnette, federaal minister van energie en Freya Vandenbossche, minister van energie op Vlaams niveau, deden hard hun best om elkaar tegen te spreken. Meneer Magnette maakte de vertoning vervolgens helemaal beschamend door duidelijk te maken dat wat hem betreft de liberalisering een mislukking is. De socialistische partijen maakten deel uit van elke federale regering sinds de vrijmaking van de energiemarkt in België. Kan je dan anders dan de mislukking aan jezelf wijten? Hoe kan een minister zonder oogpinken het failliet van het eigen beleid vaststellen? Moet zo iemand niet op zijn verantwoordelijkheid gewezen worden?
Het falen van het beleid heeft een aantal verschillende oorzaken:
- Een minister zoals Paul Magnette moet de vrijmaking in goede banen leiden terwijl hij ideologisch niet in vrijmaking gelooft.
- Politici bevolken sinds jaar en dag de raden van bestuur van energie-intercommunales. Deze innige band tussen politiek en energiesector zorgt – niet alleen bij ons, ook in andere landen – voor een gebrek aan doortastende politiek.
- De energiemarkt is complex en beleidsvoerders lijken niet altijd in staat om deze complexiteit te doorgronden.
- De federale regering heeft in de afgelopen drie jaar haar macht over de sector volledig verloren door steeds opnieuw met de bedelhand naar Electrabel te stappen. In plaats van structurele maatregelen af te dwingen hebben onze politici zich steeds opnieuw tevreden gesteld met wat zakgeld om het gat in de begroting te dichten.
- De versnippering van de bevoegdheden maakt de zaken zeker niet makkelijker.
- Er wordt onvoldoende onderscheid gemaakt tussen de problematiek van de vrije energiemarkt en die van de netbedrijven.
De stroomrekening bevat drie hoofdcomponenten: 1. De commodity, de kost voor de stroom zelf, 2. De netkosten, de kost om de stroom tot bij de verbruiker te brengen, 3. De taksen en bijdragen. De reportage heeft gesteld dat de stroomkosten in België hoger zijn dan in de omliggende landen. E&C heeft zicht op de stroomrekeningen van industriële grootverbruikers in 23 verschillende landen van Europa. Wij stellen daarbij zeker niet vast dat de kosten in België structureel hoger zouden zijn. Duitsland heeft duidelijk hogere kosten dan wijzelf, Nederlandse klanten betalen vaak ook iets meer dan Belgische. Maar bovendien, kosten kunnen hoger zijn omwille van elk van die drie componenten. En het is bijzonder jammer dat de Panorama-uitzending heeft nagelaten om dat te bestuderen.
Wat de stroomprijs zelf betreft, tot op vandaag is die in België niet structureel hoger geweest. De reportage haalde de spotmarkt van eind november aan om de thesis te ondersteunen dat het gebrek aan stroom nu al tot hogere prijzen zou leiden. Ze vertelden daar niet bij dat dit maar een tijdelijk fenomeen was. En, wat nog erger is, er werd ook verzwegen dat het probleem eigenlijk uit Frankrijk afkomstig was, waar de spotprijzen op dat moment even hoog waren als in België. Als we de gemiddelde spotprijzen voor 2010 bekijken dan komen we op 48,96 euro per MWh voor België, duurder dan de 47,78 voor Nederland, maar goedkoper dan de 50,11 euro per MWh voor Frankrijk. Spotprijzen van 1 dag, zelfs een paar uur eruit lichten om te stellen dat een bepaalde markt duurder is dan een andere, dat is toch wel heel pover qua analyse. Een gebrek aan productiecapaciteit kan in de toekomst inderdaad tot oplopende prijzen leiden. Daarvoor waarschuwt de Panorama-reportage terecht. Maar tot op vandaag is dit nog niet vast te stellen in de groothandelsmarkt voor stroom, niet in de spotmarkt en al evenmin in de forward markt waar voor de doorsnee verbruiker de prijs wordt gemaakt. De prijzen van de stroom op zich zijn in België niet structureel duurder. Dat betekent dat Electrabel geen misbruik maakt van zijn dominante marktpositie. En ja, Electrabel maakt grote winst met zijn nucleaire stroom, maar dat doen eigenaars van kerncentrales in andere geliberaliseerde markten evenzeer.
Toch klaagt de doorsnee verbruiker over oplopende energiekosten. Dit komt door de verhoging van de nettarieven, die voor de particuliere consument meer dan de helft van de factuur uitmaken. Die kosten voor het net worden aangerekend door monopoliebedrijven, Elia voor het transport over gans België en dan lokale verdeelnetwerken die in Vlaanderen samengebracht zijn onder de koepels Eandis en Infrax. Het feit dat de namen van die twee laatsten in de reportage niet eens vernoemd zijn, toont toch wel de gebrekkige analyse aan. Nog eens, zij maken de helft van de rekening voor de particulier uit, en je moet hen niet eens van marktdominantie beschuldigen, ze zijn gewoon wettelijke monopolisten.
Waar je monopolist zegt, moet je er meteen bij vermelden dat er een regulator nodig is om de tarieven die de monopolisten aanrekenen binnen de perken te houden. In België is de Creg die regulator, de Creg die in de reportage ook uitgebreid aan het woord kwam. In 2007 heeft het Brusselse Hof van Beroep gesteld dat de Creg, de regulator, eigenlijk onbevoegd is om de monopoliebedrijven, de netbedrijven dus, terug te fluiten wanneer zij te hogen kosten doorrekenen voor het gebruik van het net. Sinds die uitspraak kunnen de monopolistische netbedrijven dus eigenlijk aanrekenen wat zij willen. Gevolg daarvan is een gevoelige stijging van de netkosten geweest. In wezen is dit eigenlijk heel eenvoudig op te lossen. De (federale) regering moet er gewoon voor zorgen dat de Creg een stevig wettelijk mandaat krijgt om de nettarieven te reguleren. Ondertussen heeft zij daar drieëneenhalf jaar voor gehad en is dat nog steeds niet gebeurd. Misschien kan dit na deze reportage wel onder het predicaat ‘hoogdringend’ vallen? Want dat is het in alle geval.
Redenen voor zoveel politieke onwil? We Ik moet oppassen dat ik niet cynisch wordt. Maar kijkt u eens hier naar de samenstelling van de Raad van Bestuur van Eandis. Hoeveel politici telt u? En wie wordt de nieuwe voorzitter van de Raad van Bestuur van Infrax? Steve Stevaert inderdaad. Politici kunnen moeilijk beweren dat ze onvoldoende van de energiemarkt afweten want dat zou betekenen dat ze tijdens al die raden van bestuur zitten te slapen. Mijn tenen krullen van al die dure reclamespotjes van netbedrijven. Eandis die reclame maakt zodat ik voortaan zou weten welk bedrijf als enige het recht heeft stroom tot in mijn huis te brengen. En ik die de rekening van het spotje moet betalen ...
En wat krijgt de burger terug? Een netbedrijf dat moeilijk doet wanneer zonnepanelen of windmolens aan het net moeten terugleveren. Een netbedrijf dat zijn hoofd metersdiep in het zand steekt wanneer er een stroompanne is. En en hoogspanningsbedrijf dat om onduidelijke redenen weigert een connectie met het Duitse stroomnet tot stand te brengen. Want als we niet in staat blijken om zelf een goed energiemarktbeleid te voeren, dan moeten we onze hoop stellen in de verdere internationalisering van onze markt. Nee, ik ga Electrabel niet van zonden vrijpleiten. Maar in deze zijn ze voor een keertje niet de grote boeman.
